INDEX MODELBOUW NEXT |
Molen de Adriaan
De expositieruimte van PENTERBAK
Molen de Adriaan Papentorenvest 1a 2011 AV Haarlem.
In deze Haarlemse molen treft u op de modellenzolder een scala aan molenmodellen. Enkele van deze modellen staan ook afgebeeld op PENTERBAK. Hieronder volgen nog enkele werkstukken die speciaal voor deze molen zijn gebouwd.
Wat vooraf ging.
Tijdens de bouw van de Adriaan in 2000 werd over de invulling van de zolderverdiepingen nagedacht. Over de inrichting van de Adriaan was men het vrij snel eens. De nieuwe molen zou een publieksmolen moeten worden met een educatieve invulling. Die invulling moest evenwel nog worden uitgewerkt. Omdat de SMZK zich vanaf de bouwplannen al met de uitvoering bezig hield, en ik daar zelf nauw bij was betrokken, kwam ik op het idee om al mijn molenmodellen naar de Adriaan te verhuizen om ze daar voor het grote publiek te kunnen tentoonstellen.
Nu was de etage in het onderachtkant zodanig groot dat er wel heel veel modellen bij konden worden gemaakt. Ik besloot om door te borduren op het idee om met modellentafels en wandpanelen te werken. In de beschikbare velden van het achtkant werden 4 tafels gebouwd waar diverse modellen op konden worden gestald.
Besloten werd om de tafels per veld een thema te geven waarop als aanvulling diverse deelmodellen konden worden bijgeplaatst. Alleen waren er nog helemaal geen deelmodellen. Daarom werd besloten om ze per thema te gaan bouwen.
De inrichting van de modellenzaal.
Bij binnenkomst staat in de linkerhoek naast het trappenhuis één van de grote modellen van mijn hand. Het model van de Adriaan. Dit model is gebouw in een schaal van 1 : 20. Even groot als de modellen van de Eenhoorn en van de Huizermolen.
Het evaluatiemodel van de Adriaan.
Aan dit model zit een verhaaltje.
Er werd aan mij gevraagd of ik een model wilde bouwen van de Adriaan. Nog voor de molen zelf van de grond was gekomen. Het model was nodig als wervingsmiddel om de nodige centjes los te peuteren bij de geldschieters."Nee". Zei ik. "Ik bouw niet in opdracht, maar ik wil hem wel bouwen. Het model blijft daardoor mijn eigendom, maar kan wel gebruikt worden voor de beoogde doelstelling".
In de voorbereidingsfase van het definitieve ontwerp van de nieuwe Adriaan kwam de architect van de gemeente Haarlem bij de SMZK zijn licht opsteken. Met behulp van fotomateriaal van de jaren '10 tot '32 probeerden we de hoogte- en breedtematen opnieuw te bepalen. De Waalse bakstenen in de kopgevel van de latere aanbouw leverden de eerste harde maten. Daarna volgde de resterende maten in verhouding van die gevel. De stellinghoogte kwam zo op 12 meter. De funderingsmaten van de in 1986 opgegraven muurrestanten gaven uiteraard ook een grondslag.
De concepttekeningen die daarna werden gemaakt werden als vertrouwelijk materiaal naar mij toegezonden en het model kon zo worden gebouwd. Het schaalmodel in wording leverde nog enkele nuttige wijzigingen op, die zo op de definitieve tekening konden worden aangepast. Er verdween een hele tussenvloer uit het bovenachtkant waardoor de meel- maal- en kapzolder de nodige ruimte kregen om fatsoenlijk te kunnen werken. Ook de plaatsbepaling van luiluiken en trappenhuizen werden vanuit het model bepaald.
Het model is niet gebouwd zoals ik eigenlijk gewend ben te bouwen. Er zitten geen houtverbindingen in en er ontbreken nogal wat onderdelen. Het blijft een evaluatiemodel.
Het schaalmodel is zelfs een keer verscheept naar Stockholm. De jongeren van de S.J.K. die meewerkten aan de herbouw van de molen, hadden samen met 8 andere Europese inzenders, de Europese Youth Start-prijs gewonnen. Tijdens de oversteek van Stockholm naar Helsinki werd dit aan boord van ferry "Silja Symphony" bekendgemaakt na de presentatie van het bouw- en werkervaringsproject.
Tafel 1: De aandrijving
Op deze tafel staat als blikvanger de kap van een binnenkruier. Voor dit model werd gebruik gemaakt van de tekeningenmap van Anton Sipman. De tekening van molen de Viaan in Alkmaar werd hiervoor uitgekozen. Er zit evenwel een houten as in dit model. Die as was namelijk samen met het bovenwiel al gereed voordat de hele kap moest worden gebouwd. Er zou in eerste instantie alleen maar een as opstelling worden gebouwd met de werking van de vang. Een soortgelijk modelletje had ik eens gezien op de molen van Sloten bij Badhoevedorp. Hufterproof zouden de modellen worden, alleen zag ik die simpele opstelling niet zo zitten, vandaar dat er werd besloten om er toch maar een hele kap van te maken. De tekening van Sipman sloot vlekkeloos aan op de al bestaande onderdelen.
De volledig werkende kap van de Viaanse molen.
Een kruiwagen om te kruien.
Naast de kap ligt nog een segment van een rollenwagen afkomstig uit korenmolen de Zandhaas. Een kop van een kruipaal, een brok halssteen en een modelletje van een kruiwagen. Een kruiwagen om een molen mee te kruien wel te verstaan. Een tekening van G.J. Pouw in m'n Gildelesmateriaal was voldoende om het karretje te bouwen.
Vier wieksystemen
Boven de kap hangen de modellen van 4 verschillende wieksystemen; dwarsgetuigd, oudhollands, een zelfzwichter met v. Busselneus en remklep en een fokwiek met oudhollands hekwerk . De informatie van de dwarsgetuigde wiek kwam van G.J. Pouw. De afbeelding stond ook in mijn Gildelesmateriaal. De oudhollandse wiek werd ook gebouwd aan de hand van het lesmateriaal en uit het boek 'Wieksystemen' eveneens van G.J. Pouw. De zelfzwichter werd opgemeten in Groningen op poldermolen Koningslaagte en de fokwiek werd gebouwd met een originele blauwdruk van ir. P.L. Fauel, in bruikleen gegeven door de molenaar van korenmolen de Zandhaas.
Een detail van de zelfzwichting ; de treklat met de hefbomen van de remklep.
Bovenwiel
Als laatste werd er voor deze tafel een model van een bovenwiel gebouwd. Het werd een opengewerkt wiel zodat alle onderdelen en de hele wielconstructie goed te zien zijn. Het idee is afkomstig van een tekening uit het lesmateriaal, aangevuld met de technische details uit het boek 'Molenwielen"van Anton Sipman.
Tafel 2: De industriemolen.
Voor dit thema kon ik een grote keuze maken aan modellen. Besloten werd om het interieur van een oliemolen te gaan uitwerken. Een voorbeeldmolen had ik niet zodat ik terug viel op alles wat er gepubliceerd was in de oude molenboeken. Omdat ik nergens een voldoende gedetailleerde en complete inrichting vond, moest er wat geïmproviseerd worden. Belangrijk was de opstelling van de vele molenwielen (10 stuks van de gangbare 12) en aslijnen. Er werden wielmaten bijelkaar gezocht en de steken opelkaar aangepast. Op die manier ontstond het bouwplan en kon er een basisframe van twee hoofdbintlagen worden neergezet op een 'stenen' fundering. Daarna volgde de hele werkende inrichting van koningsspil, steenschijfloop, de schijfloop van het wentelwiel, de wentelas met de nokken, twee varkens, twee overwerkers, twee spinbollen met de roerwerken op twee vuisters met pannen, een dubbele werking met voor- en naslag heien en stampers, en de kantstenen in een steenraam en steenwiel.
Nieuw!!! Klik op de foto voor een uitgebreide bouwreportage!!!
Toen alles klaar was en werkte oogde het model uiteraard veel bewondering, maar... iets beviel me nog niet. Die kantstenen waren van hout en niet van steen. Toevallig viel dat molenmaker Poland ook op. Hij bood spontaan aan om de stenen te laten maken. Zodoende zitten er nu 2 echte loodzware arduinen stenen in het model.
Tafel 3: De poldermolen.
Op de poldermolentafel staat een prachtige doorsnede van een vijzelloop met een 70 cm lange 3 schroefs houten vijzel. Een kunstwerk van Rob Joosten, medewerker van de SMZK. Ook een paaltjasker maakt deel uit van deze tafel. Deze is gebouwd door Willem Keij. Penningmeester van de stichting.
In de landere hoek naast het trappenhuis staat nog een model. Een model van de Zandwijkse molen in een schaal van 1 : 25 gebouwd door Koos de Groot, molenaar van de Adriaan. Dit model is gebouwd met dezelfde tekening als mijn model. Koos is van huis uit een 'metaalman' en dit is te bewonderen aan het prachtige scheprad van dit model.
Tafel 4: De korenmolen.
Voor een model op de korenmolentafel is de molenmap van Anton Sipman opengeslagen en is de tekening van de torenmolen van Zeddam gebruikt. Van deze tekening heb ik een doorsnedemodel gemaakt van een compleet maalkoppel. Van de spilbalk tot de meelzak. De tekening van Zeddam werd ook gebruikt toen we de steenkuip en het kaar voor de Adriaan gingen bouwen.
De korenmolen.
Alle onderdelen van de schijfloop tot aan de taatspot zijn zodanig opengewerkt dat alle onderdelen te zien zijn. Bij een prangende vraag van één van de gidsen van de Adriaan kon het model zo snel gedemonteerde worden dat binnen 30 seconden het balanceerrijn in losse delen kon worden getoond. Super lesmateriaal dus.
Naast het korenmolenmodel staat nog een kuipdeel met een pelblik afkomstig uit Groningen. Net links onder op de foto ligt nog een fragment van een kunststeen van korenmolen de oude Knegt uit Akersloot. Verloren gegaan bij de laatste brand.
De centrumopstelling.
In het middengedeelte van de expositiezolder staan 5 vitrinekasten in een 8-kante opstelling. In deze vitrines hebben we alle mogelijke grondstoffen, halffabrikaten en eindproducten uitgestald die betrekking hebben op bijna alle type industrie- en korenmolens.
Tufsteen en tras, verfstoffen, tabaksblad en snuiftabak, lijnzaad, -meel, -olie en veekoek, cacao, specerijen, granen en meel. Houtsoorten, steensoorten, schelpzand, bladlood en loodwit, eikenschors, een model van een kanon bij de boormolen en een model van een stamperij uit de volmolen, enz, enz.
De tras- run- hennep- en volmolen
De boor- en houtzaagmolen
De steenzaag- biksteen- en schelpzandmolen.
In het midden van de vitrines, boven op de foto, staat een modelletje van een modellentafel. Dit als dankbetuiging aan houthandel Peltenburg. Deze firma schonk, vlak voordat zij het bedrijf definitief sloten, het hout dat nodig was om alle expositiekasten en vitrines te kunnen bouwen. Ook die klus heb ik zelf als meubelmaker een jaar of 6 geleden in mijn vakantie uitgevoerd.
In het midden aan de rugzijde van de vitrine opstelling staat het schaalmodel van de Eenhoorn.
Krabbelwerk met ca. 350 tandjes op het krabbelrad. Ja het werkt.
Een zolderetage hoger.
Ook hier staan nog drie schaalmodellen;
Het model van paltrokmolen de Vrouwenakker, het model van de Zandwijkse molen, en een model van poldermolen de Veer, in bruikleen gegeven door de bouwer P. Hammann. Tevens hangt er op deze etage een landkaart met alle molens van Nederland in gekleurde speldenkoppen aangegeven, en een fotobord met alle voorkomende types molens in Nederland.
terug naar inhoudsopgave terug naar modelbouw |