◄ Index ◄ Penterbak modelbouw ◄ De Adriaan ▼ Jan Blanken ►
De Huizer Molen Blad 1 De Huizer Molen Blad 2 De Huizer Molen Blad 3 De Huizer Molen Blad 4
Het Bovenwiel.
De kast is gereed om ingericht te worden. Het gereedschap van deze korenmolen bestaat uit twee koppel stenen. Beide direct aangedreven vanaf het bovenwiel. Een steenspil met rondsel wordt aan de voorzijde aangedreven en een tweede steenspil met rondsel wordt aan de achterzijde van het dubbele wiel aangedreven.
De grootste en meest tijdrovende klus is het bouwen van het dubbele bovenwiel.
In de onderstaande beschrijving worden de wielen onderscheiden door het voorwiel en het achterwiel. Het voorwiel zit zoals je bij een enkel wiel gewend bent met de kammen naar achter gericht. Het is dus de werkzijde van het wiel. De meelpijp van de maalstenen op de steenbalk ligt dichter bij de deur dan de meelpijp van de maalstenen op de stoel. Dit is de reden dat we over voormolen en achtermolen spreken. Ik weet het... het is misschien onlogisch, maar ik heb het ook niet verzonnen. In Belgie keren ze de benaming gewoon weer om. Duidelijk?
Dubbele kruisarmen.
De basis van het bovenwiel wordt gevormd door de kruisarmen. Twee daarvan zijn dubbel zodat er 6 balken nodig zijn. Door het ontbreken van één van de balken is hier boven duidelijk te zien welk paar de dubbele armen zijn. Eén wiel, het voorwiel, wordt straks op de onderzijde vastgezet, deze heet van nu af aan de voorzijde en het andere wiel, het achterwiel, komt aan de bovenzijde van de kruisbalken vast te zitten. Op de bovenstaande foto kijk je dus op de achterzijde. Twee van de plooistukken van dit wiel worden in de uitsparingen van de hoge kruisbalken geschoven, links onder en rechts boven. Daarna worden de andere twee plooistukken toegevoegd en opgesloten door de twee kleine losse kruisarmen.
De plooistukken.
Hierboven liggen beide sets plooistukken op de tekening van Anton Sipman. Rechts zie je het belangrijkste deel van de tekening nodig voor de bouw van het bovenwiel. De plooistukken worden in de binnenhoeken gekoppeld of versterkt door vier hoekstukken. De kleine hoeken van het achterwiel, bovenaan op de foto, worden met pen en gaten ingelaten en de plooistukken van het voorwiel worden met een borst opgesloten. Op de kamzijdes van de eikenhouten plooistukken wordt later nog een iepenhouten velling of velg aangebracht. Deze velling verbreed het zijvlak van het wiel waardoor er een stevige basis voor de kammen wordt verkregen en er ook een prima remvlak ontstaat.
Nogmaals de plooistukken.
Even wat meer details. De plooistukken van het achterwiel liggen op de voorgrond los van elkaar. Twee van de plooistukken zijn voorzien van de hoekstukken. De eerder beschreven pen en gatverbinding heb ik bij uitzondering niet aangebracht. Op de bovenkant zie je de uitsparingen voor de kruisarmen uitgewerkt. Drie van de hoekstukken voor het voorwiel liggen los. Het vierde stuk zit op zijn plek in het samengestelde wiel. De uitsparingen op de hoeken zijn voor het passeren van de kruisarmen. Kijk maar eens goed op de werktekening. De liniaal verklapt een beetje hoe groot het wiel uiteindelijk wordt.
Kammen zagen.
Twee wielen betekent twee set kammen. Twee keer 75 stuks. 150 goede exemplaren. Dat betekent dat er ongeveer 200 kammen gemaakt moeten worden waarvan selectief de beste gebruikt kunnen worden. De kammen worden gemaakt van eikenhout. De vele nodige latjes worden na het zagen getest op sterkte door ze venijnig een slag te twijnen. Breekt het latje diagonaal over de vezels dan worden er geen kammen van gemaakt. Alleen rechtdradig hout is geschikt. Vergelijk dit niet met de kruisdradigheid van Azijnhout, wat daardoor juist wel geschikt is voor molenwielkammen. Het model is 20 keer kleiner dan de werkelijkheid en de structuur of celopbouw van het hout wil hier niet aan mee werken.
Met behulp van diverse malletjes worden de kammen gevormd. Eerst wordt aan drie zijdes het stuitvlak van de kop ingezaagd. De rugzijde van de kam is de vlakke kant. Daarna worden met behulp van drie malletjes, zoal hierboven te zien is, de staartvlakken gevormd. Met een goede scherpe beitel worden de vlakjes perfect afgewerkt.
De iepenhouten velling of velg.
Het kan zijn dat er bij de onderstaande foto's enige verwarring ontstaat. Beide wielen zijn tijdens het bouwen niet even vaak op de foto gezet waardoor soms het verkeerde wiel wordt getoond. Ik probeer de bouwwijze te tonen in de juiste volgorde. Vandaar.
Hier boven ligt het achterwiel met de hoekstukken ineen. Van iepenhout is een rondlopende velg gezaagd die uit 6 ongelijke lengtes is samengesteld. De kamgaten staan geboord op de steekcirkel. Ongeveer het midden van de kam. De steek werd vroeger bepaald met de steekpasser. Er werd met de benen van de passer zo vaak over de steekcirkel gewandeld dat de laatste steek precies eindigde op de eerste waarbij ook het aantal steken diende te kloppen. De steekmaat is dan ook de rechtlijnige afstand tussen twee kammen. Voor de bouw van dit wiel heeft het tekenprogramma op mijn computer uitkomst geboden. Dit is wel het nauwkeurigst. Met de wetenschap dat de kamstaarten van beide wielen op het midden samenkomen moesten de steekcirkels daarom precies een halve steek ten opzichte van elkaar verschoven worden.
De achterkant van het voorwiel.
Het voorwiel is bij de eindmontage het eerst aan de beurt. De kamgaten zijn hier geboord en uitgestoken. De laatste twee kammen moeten nog worden gepast. Het hele wiel telt van de 150 kammen ook 32 armkammen. Kammen die door de kruisarmen worden gehinderd. De staarten worden ingekort en de kammen worden geborgd schuin vanaf de velg. We draaien het wiel even om...
De voorkant van het voorwiel.
Het voorwiel met alle 75 kammen.
In de plooistukken zijn 8 gaten geboord op de middenschreef van de kruisarmen. Deze gaten worden daarna overgenomen in de plooistukken van het achterwiel waarna met lange spiebouten alles rotsvast aanelkaar geslagen wordt.
Detail van de kammen.
De plooistukken van het achterwiel zijn tijdelijk inelkaar geschoven en voorzien van vellingstukken. De kamgaten zijn geboord.
De kamgaten worden gestoken.
Nog steeds vier losse delen.
Nadat de kamgaten zijn rechtgestoken kunnen de plooistukken weer uitelkaar gehaald worden. De montage van de vellingstukken zorgt voor het ontstaan van lipverbindingen.
Montage van het achterwiel.
De plooistukken van het achterwiel worden op de kruisarmen geschoven. Rechtlijnig naar het midden van het wiel vanwege de uitsparingen in de plooien van de kruisarmen. Omhoog kunnen de stukken ook niet. Ze worden in de sleuven van de grote kruisarmen geschoven. Nadat het rechter plooistuk is ingeschoven volgt het linker deel. Nu volgen de overige twee stukken. Die kunnen ook alleen rechtlijnig naar het midden en schuiven onder de velgstukken. De eerst twee stukken zullen eerst nog iets naar buiten terug moeten. De pennen van de hoekstukken moeten de binnenkant van deze plooien nog passeren. Daarna kunnen alle stukken ineengeschoven worden.
Tussenresultaat.
En dan is dit het tussenresultaat. De twee losse kleine kruisarmen zijn ook geplaatst. Als straks de lange bouten zijn geplaatst zit het geheel muurvast in elkaar. ook zullen de overige kamgaten nog gestoken moeten worden.
Nog even omgekeerd.
Zijn we al klaar? Nee de kammen van de voor- en achtermolen moeten nog vastgewigd worden. Aangezien ikzelf 20 keer groter ben dan de molen lukt het niet om de kammen te borgen in de samenstelling. Dat betekent dat de plooistukken van de achtermolen weer los kunnen.
Het borgen van de kammen.
Een kamwig zou er uit gaan zien als een splinter, Dat gaat dus niet lukken. Het boren van een stuk draad lukt wel. 0,7mm rond messing stukjes dienen als borging. Alle bereikbare kamstaarten worden geborgd. Nu kunnen uiteindelijk de plooistukken van het achterwiel definitief op hun plek. In de overgangen van de plooistukken zorgen de laatst geplaatste kammen al voor een sterke verbinding. De 8 bouten maken het werk af. Zijn we nu dan klaar? Nee...
De kamkoppen zijn afgewerkt.
De kamkoppen moeten nog worden afgerond. Met een stevig stukje linnen schuurband wordt er nauwkeurig 'geflost' De vorm van de kam is uit ervaring redelijk bekend. Het benaderen van deze vorm gaat dan ook op goed geluk en met het bekende "fingerspitzengefuhl". Na het plaatsen van de steenspillen met de rondsels leert de praktijk vanzelf of het werk goed is uitgevoerd.
En ook hier zijn we op het moment aanbeland dat de fotograaf de benen nam. Het analoge tijdperk wordt weer verlaten en maakt plaats voor het digitale.
Het wiel is geplaatst.
Een detail van de kast met de houten bovenas en het eindresultaat van vele uren modelbouwen. Het voorwiel links en het achterwiel rechts. De Vlaamse vang is ook geplaatst evenals de rondsels en ja.. eigenlijk alles.
Close-up.
De kamkoppen staan naast elkaar tussen de beide wieldelen.
De vang is gemaakt van 6 wilgenhouten delen die onderling allemaal scharnierend zijn uitgevoerd. De vang heeft zijn plaats gevonden op het voorwiel. Links de rijklamp en de rust.
Maar dit is eigenlijk een ander onderwerp. Hebben we nu dan even rust? Nee..
We hebben nog wat af te maken, dus snel naar het laatste blad voor het eindresultaat.
De Huizer Molen Blad 1 De Huizer Molen Blad 2 De Huizer Molen Blad 3 De Huizer Molen Blad 4
update: 30-12-2016 /huizermolen3.html