◄ Index ◄ Penterbak Modelbouw ◄ De Adriaan ▼ Jan Blanken ►
De Huizer Molen Blad 1 De Huizer Molen Blad 2 De Huizer Molen Blad 3 De Huizer Molen Blad 4
Het is 14 januari 2003 als de tekeningenmap van Anton Sipman wordt opengeslagen voor de bouw van mijn nieuwe project: de standerdmolen van Huizen. De tekeningen worden nauwkeurig bestudeerd en er wordt een bouwplan opgesteld. Na de nodige opmetingen en omrekenwerk kan er een materiaal- en stuklijst worden gemaakt en er wordt materiaal verzameld. De bouwschaal zal 1 : 20 worden.
De teerling en de standerd
Graveren van de lintvoegen.
Het zagen van de teerlingen was de eerste praktische handeling. Deze teerlingen of stiepen zijn gemaakt van MDF en beplakt met Ureol. (Normaal kan dit van massief Ureol maar door materiaalgebrek moest het even zo.) Ureol is een polyurethaan blokmateriaal dat in de modelmakerijen wordt gebruikt voor het vervaardigen van prototypes en gietmodellen. Het laat zich bewerken als hout maar kent geen vezelrichting en werkt niet. Het is ook in pasteuze vorm verkrijgbaar. Ureol laat zich uitstekend graveren zodat het nabootsen van het metselwerk een uitstekend resultaat oplevert. Op de foto hierboven zie je een mesje onder de klem zitten tussen een stapel latjes. Deze latjes werden steeds hoger gestapeld waardoor het mesje en dus ook de voegen op gelijke afstand konden worden aangebracht. De stootvoegen werden later, nadat alle steenverbanden waren afgetekend, met de hand uitgekrabt.
Een teerling met twee platen en drie zonneblokken.
Op de teerlingen worden 2 eiken platen gelegd om de druk op het metselwerk te verdelen. Dan volgen de drie zonneblokken, die met z'n twaalven het hele gewicht van de standerdmolen moeten dragen.
De kruisplaten liggen op de zonneblokken van de teerlingen.
Op de zonneblokken rusten twee kruisplaten die de standerd moeten steunen en uiteindelijk de hele standerdmolen torsen. Omdat de kruisplaten maar voor een klein deel inelkaar zijn gewerkt ontstaat een hoogteverschil. Vandaar dat de teerlingen ongelijk van hoogte zijn.
Standerd met zetel en bovenaan de stormpen.
Het ronde vlak bovenaan de standerd rondom de stormpen draagt straks het grootste gewicht van de kast. De zetel is halverwege de standerd aangebracht en draagt straks het resterende gewicht. De standerd wordt over de kruising van de kruisplaten heen gewerkt maar steunt niet met zijn gewicht op de kruising. Daarvoor worden de steekbanden aangebracht.
Een detail van de zetelstukken.
De zetel is opgebouwd uit vier eiken platen en met dubbele pen en gat verbinding voorzien van lippen in elkaar gelaten. De verbinding wordt vastgezet met wiggen die door de lippen zijn geslagen. Aan de binnenvlakken van elk zetelstuk bevindt zich ook nog een zwaluwstaartverbinding. Deze grijpen vast op het vierkante deel van de standerd en voorkomen daarmee dat de standerd door de zetel wordt gedrukt. Verder voorkomen de steekbanden dat de zetel scheef gaat liggen. Op het bovenvlak van de zetel draait de burrie, de basis van de kast.
De verbinding van de steekbanden op de kruisplaten.
De binnen- en buiten steekbanden staan met een stevige pen en gat verbinding en met een enkele of dubbele borst verbinding in de kruisplaten. De bovenzijdes steunen tegen en onder de zetel en de standerd. Mocht de druk op de standerd te groot worden en de verbinding van de zetel rond de standerd verzwakken, dat komt het gewicht van de kast volledig op de zetel terecht met zwaar kruien tot gevolg. Om die reden wordt de zetel ook nog met acht roosbouten aan de standerd verankert.
De standerd is compleet.
De vier binnen- en vier buitensteekbanden staan stevig opgesloten in de kruisplaten en met de koppen tegen en onder de zetel van de standerd. De bovenstaande foto laat het nog eens duidelijk zien. Wist je dat er bij de verbindingen van de steekbanden geen nagels of dergelijk worden gebruikt? Alles wordt door de druk vanzelf op zijn plaats gehouden.
De standerdkast
De lange burriebalken en de kalven.
De standerd is nu klaar. De kast kan worden gebouwd. Daarvoor is eerst de burrie aan de beurt. De burrie is de 'draagbaar' waar de kast deels op rust. De lange burriebalken worden gekoppeld met twee kalven. Hier tussenin ontstaat de ruimte voor de standerd. Het draaipunt. Omdat de kast met het grootste gewicht op de standerd hangt, voorkomt de burrie ook dat de kast gaat schommelen.
De burriebalken met de voor- en achterzomer.
Hierboven de geknikte voorzomer en aan de andere kant de achterzomer. Als je hier tevens de dwarsburriebalken zoekt dan heb je pech. Door een iets afwijkende kastconstructie zijn deze dwarsbalken overbodig. De zomers zijn hier voorzien van de pengaten voor de hoekstijlen. Bij veel andere standerdmolens zijn de hoekstijlen niet op maar tegen de zomerbalken bevestigd.
De kast van de standerdmolen is eenvoudig uit te leggen als een blok. De voorzijde van de kast wordt het stormbint genoemd. De zijkanten heten zijwegen, en de achterzijde het het trapbint. Voor de onderkant hadden we de burriebalken nodig en aan de bovenzijde treffen we de kap aan.
De steenbalk op de standerd.
De steenbalk is in doorsnede, na de standerd, de zwaarste balk van de standerdmolen. De balk ligt om de stormpen op de standerd. Op de uiteinden van de steenbalk hangt de hele kastconstructie. 'Steenbalk' omdat ook de loodzware maalstenen boven op deze balk rusten.
De rechter zijweeg.
Links en rechts de hoekstijlen met een pen voor de zomerbalken. Bovenaan de daklijst, de dikke balk in het midden is de steenlijst of middenlijst en onderaan zit de waterlijst. De acht diagonale weegbanden worden gesteund door twee veldregels. Rechtop middenboven staat de kroonstijl en rechtop in het onderste veld staat een enkele moerstijl.
De zijwegen staan op de zomerbalken en hangen op de steenbalk.
Staan.. is vaak het juiste woord niet. De kast hangt immers op de steenbalk. De zijwegen hangen op de steenbalk, de voor- en achterzomers hangen aan de hoekstijlen, en de burrie hangt onder de zomerbalken. De paltrokmolen heeft hier heel veel overeenkomsten mee. De standerd staat niet in het midden van de kast, omdat het gewicht van het wiekenkruis overheerst en de kast enigzins in balans moet liggen, omdat de molen anders slecht te kruien is.
De kast mist nog twee velden:
Het trapbint.
De entreezijde van de kast. Van bovenaf: de achterbalk of bovenbalk, de deurstijlen van het luiluik, de middenregel, twee korbelen of weegbanden en twee deurstijlen van de maal- meelzolder, een onderregel en de achterzomer. De Huizermolen heeft een hel. Dit is een kruipruimte onder de maal- meelzolder tot een vloer die tegen de burriebalken is gespijkerd en aan de buitenzijde op een regel aan het zijbeschot is getimmerd. Ook aan de voorzijde van de standerd is de ruimte tussen de lange burriebalken afgetimmerd met een vloer.
Het stormbint en de borstnaald.
Bovenaan de tempelbalk met korbelen, de steenbeddebalk ook met korbelen, een tussenregel en de voorzomer. Op de tussenregel rust het achterste koppel maalstenen op een maalstoel. De borstnaald is ingekeept over alle regels en krijgt daardoor een dragende functie onder het windpeluw en de bovenas.
De standerdmolens hadden veelal twee koppel maalstenen. Het koppel op de steenbalk werd het voorste koppel genoemd en het paar stenen dat op de stoel voorbij de standerd lag vormde het achterste koppel. Er werd vanuit de werkzijde van de molen gekeken.
Het trapbint, de trap en de staartbalk.
De staartbalk wordt met een grote pen in het achterste kalf van de burrie ingelaten en met een zware bout vastgezet onder de achterzomer. De vier vloerbalken van het balkon zitten klem tussen de onderregel en de achterzomer. De trapbomen worden bovenaan de hoekstijlen vastgezet met zware bouten. De trapbomen worden daarna aan de buitenste vloerbalken van het balkon vastgezet zodat ook deze vloer niet naar beneden kan zakken. De hangbomen of kandelaars zijn in de sleeptrede opgesloten evenals de onderkanten van de trapbomen. De hangbomen zijn op de staartbalk met een zware verstelbare pen met elkaar verbonden. Als de staart door gaat hangen kan met deze bout de trap weer van het molenerf opgehaald worden.
De linker steenlijst op de achterhoekstijl.
Deze grote zwaluwstaartverbinding is mogelijk niet de oorspronkelijke verbinding maar een aangepaste verbinding van een vervangen steenlijst. Toen Sipman de molen inmat en tekende was dit wat hij aantrof.
De zolderbalken zijn geplaatst.
De vloerplanken zijn geplaatst.
Vanaf de onderkant van de kast krijg je een goed beeld van de zolderbeplanking. De plankenvloer van de hel is niet aanwezig maar zou tegen de onderkant van de lange burriebalken aangetimmerd moeten zitten. De meelzolder is afgesloten tot aan de stoel waar de achtermolen op staat. Op de zijkant van de stoel zitten aan beide einden luiken die toegang geven tot de hel. De steenzolder ligt op de steenbalk en tegen de steenlijsten. Rechts zit de uitsparing voor het trapgat en aan de voorkant is een uitsparing gelaten voor het passeren van de steenspil van de achtermolen op de stoel.
De balken in de kapzolder.
Van boven naar beneden: de ijzerbalk van de steenspil van de achtermolen met poortblok, maalneut en keerneut; de ijzerbalk van de steenspil van de voormolen met poortblok; een kalf met een uitholling voor een bijna raaklopende molenas en onderaan de penbalk. Op het kalf na zijn de balken verstelbaar in de daklijsten opgesloten.
De balken zijn geplaatst.....
...maar... ik constateer dat de ijzerbalk van de achtermolen hierboven verkeerd om is geplaatst. Nu kan de spil nooit weggehaald worden van het bovenwiel.
Het dak kan er op.
De kap krijgt zijn vorm. De vier kapspanten zijn met pennen in de daklijsten geplaatst evenals het windpeluw met de keer- en weerstijl met daarbovenop de voorkeuvelensbalk. Over de spanten houdt de nokbalk de boel op zijn plek.
En toen....
...werden er ineens veel minder foto's gemaakt van de bouw van de kast. De enige foto die ik nog vond staat hieronder. De buitenkant van de kast is dichtgetimmerd evenals het dak met de gepotdekselde planken. De dubbele deur en het luiluik zitten op hun plek en staan open, en de kap, trap en standerd zijn al zwart geteerd. De foto loopt eigenlijk een beetje vooruit op wat nog komen gaat. Ook het balkon of baliehek en de trapleuningen zijn gereed en wit geschilderd.
Maar niet getreurd, er zijn nog zat foto's gemaakt in het digitale tijdperk. De meeste hier boven getoonde foto's zijn opgepoetste gescande fotonegatieven.
De bouw van het model gaat verder op de volgende bladen. De bouw van het imposante dubbele bovenwiel beslaat het derde blad. Hier zijn ook nog de gescande fotonegatieven voor gebruikt. Op het vierde blad is de afwerking en de inrichting aan de beurt en dat belooft de betere plaatjes...
dus.. snel verder naar blad 3