Van boomstam tot kast

Ik ben modelbouwer, paltrokmolenaar en meubelmaker. Dus wat doe je dan als je een berg zaaghout krijgt aangeboden? Juist ja... een kast bouwen. Maar voordat ik een kast ga bouwen neem ik je eerst even mee het bos in. Want als je hout wilt zagen moet je wel hout hebben. Hier, op het parkeerterrein in het Groenendaalse bos begint de reis van een zootje ongeregeld. Ja een zootje ongeregeld. Je wilt toch niet beweren dat de boomstammen hieronder mooi zaaghout voorstellen? Nou dan. Laat ik bij het begin beginnen.

Een zootje ongeregeld.

Op het Richard Holplein in Heemstede stonden tot enkele jaren geleden 16 volgroeide Italiaanse populieren. In twee rijen van 8 stoffeerden ze een speelveldje in de Heemsteedse muziekwijk aan de Heemsteedse dreef. De natuurelementen kregen op een bepaald moment vat op de logge bomen die door hun bereikte leeftijd niet zo gezond meer waren. Inrotting liet de bomen wankelen. Dat is duidelijk te zien in één van de stammen hierboven. 

Uit veiligheid voor de omgeving werd besloten om de 3 slechtste en gevaarlijkste exemplaren te rooien. Maar wat overbleef was gelijk een gebit waar enkele kiezen van waren getrokken. De vrijgekomen plekken konden moeilijk onzichtbaar worden opgevuld en de symetrie was uit het plein weg. De resterende 13 bomen waren uiteraard ook niet meer in goede conditie. Na een kort leven van ca. 40 jaar hadden de populieren al een hoogte van 20 meter bereikt en waren ze verzwakt geraakt. De groenvoorziening van Heemstede besloot alle bomen te rooien en te vervangen door een nieuwe jonge generatie.  Als er vlak voor het rooien niet was ingegrepen, dan hadden de stammen nu in het Groenendaalse bos gelegen als paddenstoelenvoer en waren ze uiteindelijk tot compost vergaan.

Wij waren rond dat moment op de Eenhoorn bijna door onze houtvoorraad heen. Harry van Hoorn,  collegamolenaar  bij de SMZK en groentechnisch medewerker planning in Heemstede, wist van de bomenkap en van de houtkreet rond de molen. Hij sprak zijn collega's aan en vroeg ze of ze de stammen in 5 meter lengtes en takvrij wilden opzagen. Deze populieren zijn door hun vorm waardeloos voor de verwerking in de industrie. Niet dat het slecht hout is, maar er moet gewoon teveel moeite voor worden gedaan om bruikbaar hout uit de stammen te verkrijgen. Op de Eenhoorn weten we er wel raad mee, en het is als demonstratiehout sowieso geschikt. Dat we ondertussen het hout zelf weten te gebruiken is mooi meegenomen.

Het gerooide hout werd van het plein afgevoerd en naar het parkeerterrein naast restaurant Groenendaal in het Groenendaalse bos gebracht. En dat is dus die stapel populieren hier boven op de foto. Een zootje ongeregeld. De Eenhoorn mocht rekenen op ca. 13 stamdelen. Kostenloos, en de stammen zouden zelfs nog op transport naar de molen worden gezet.

Om de gemeente Heemstede te laten weten welke van de stammen voor de molen geschikt zouden zijn hebben we uiteindelijk14 stammen gemerkt met de unieke Eenhoorn slaghamer. Vanwege het "jaar van de molens" grepen we deze gelegenheid aan als promotie en lieten een aankondiging achter op de stapel met het bericht dat de gemerkte stammen naar de zaagmolen zouden gaan. Om te worden gezaagd op windkracht. Voor demonstratie doeleinden.

Slagmerk van de Eenhoorn.

De boodschap was duidelijk en in april 2007 werden de stammen afgeleverd op de afgesproken plek, 700 meter ten noorden van de Eenhoorn op de wallekant van het Spaarne. Alleen besefte de vervoerder niet dat verder transport met de hand zou worden uitgevoerd. Het afstapelen van de drie hoog gestapelde stammen zou nog een behoorlijke inspanning van onze spieren vergen.

Een beetje zaagmolenpersoneel draait zijn hand hier niet voor om en heeft de juiste gereedschappen voorhanden. Op een zonnige zaterdag togen we met frisse moed en de nodige gereedschappen naar de houtstapel om de stammen stuk voor stuk in het Spaarne te rollen voor verder transport naar de molen.

Uiteindelijk lukt het gewoon. Alsof het ons dagelijkse werk is. Met behulp van 4 kantelhaken en een dommekracht ( nee, die stok die ik vasthoud) kregen we de niet bepaald ronde stammen van hun plaats en uiteindelijk te water.

Het gewicht van deze knokige stammen ligt rond de 800 kg. tot 1000 kg. Met de motorkettingzaag werden noodgedwongen de lastigste uitstulpingen weggezaagd omdat van rollen duidelijk geen sprake was. Met een imposante plons gingen de stammen stuk voor stuk te water.

De Eenhoorn staat 700 meter ten zuiden van deze plek. Omdat de molen niet aan de openbare weg staat en het jaagpad ongeschikt is voor het vervoer van deze stammen, is het water nog steeds het uitgelezen transportmiddel. Ons "vlotwerk" begint hier pas.

Met behulp van het bootje van Ge Schreur, vaste medewerker op de Eenhoorn en bouwer van dit eikenhouten bootje, werden de stammen per twee naar de molen gevaren.

Nadat we 10 van de 14 stammen naar de molen hadden gesleept, vonden we het welletjes en konden we deze 10 stammen bergen. Uiteindelijk werden er 6 tussen de wallekant en de nieuwe kanosteiger vastgebonden. Eén van de stammen mocht meteen de nieuwe sleephelling uittesten. Met behulp van deze sleepgoot zijn we in staat om de grote stammen op het molenerf te krijgen. De elektrische lier levert de trekkracht die de stam op de helling krijgt.

Ook de penterbak werd in de vaart gebracht om de overige drie stammen naar de sloot naast de molen te trekken. De 4 achtergebleven stammen zouden we op later datum nog weghalen van de wallekant verderop. Die 4 stammen gingen overigens nog een eigen leven leiden. Daags voor de datum dat we ze zouden weghalen bleken ze te zijn verdwenen. Maar wie jat er nu 4 ton stamhout? Dat gaat ook niet makkelijk achterop je fiets.  Je krijgt ze zelfs niet in je aanhangwagentje. We vonden ze uiteindelijk zelf terug. De stratenmakers van de vlakbijgelegen nieuwbouwwijk Scholenaer, waar ook de werkplaats van de SMZK staat, had ze "even geleend" om als wegafzetting te dienen op het bouwterrein. Na het vinden van de "daders" werden de stammen enkele dagen later weer teruggelegd langs de oever.

Met behulp van de motorlier is de eerste stam onder de hijskraan getrokken en kon de windkracht het werk overnemen. Met een frisse wind en zonder zeilen rees de stam uit het gras richting zaagvloer.

De zwenkbare kraan heeft de stam bovenop de gereedstaande zaagslee gehesen.

Het duurde nog zeker een half uur voordat de stam naar wens op zijn plek lag. Soms komt de stam ongelukkig voor het zaagraam terecht en kan het gebeuren dat hij wel eens een kwart omgekanteld moet worden. Toen de stam eenmaal goed uitgelijnd voor de zagen lag kon het werkstuk worden vastgebonden onder de balkijzers en met de sleetouwen.

We besloten de eerste stam op te delen in dikke platen. Met 6 zaagbladen op gelijke afstand begint de wind vat te krijgen op het relatief zachte hout.

Na een stevig uurtje zitten de zagen halverwege de stam. Lekker makkelijk zaaghout, dat weinig geluid produceert. Het lijkt soms net of we door een dikke stapel zachtboard aan het zagen zijn. En de lucht die ervanaf komt? Sabbel maar eens een tijdje op een lucifer, want dat is het uiteindelijk.

De allerlaatste millimeters voor het einde zijn altijd weer spannend. De vertikale strepen zijn van het vocht dat door de zagen naar buiten wordt geperst. Nu pas is goed te zien hoe nat het hout eigenlijk nog is.

De eerste planken zijn uitgezaagd. De kwaliteit van het hout moet nog blijken. Er zitten enorme vergroeiingen in de houtstructuur omdat deze boom al na 3 meter boven de grond met forse bijna rechtopgaande takken groeit. Overigens zitten er daarom niet echt kwasten in het hout.

De platen zijn op een andere zaterdag met behulp van de jijntakel en een klauw teruggesleept en weer opgestapeld naast de zaagslee. Een klus die ik met behulp van deze oude gereedschappen in mijn eentje wist te klaren. 

Omdat het zaagraam niet zuiver haaks op de slede staat moest er met wiggen worden gecorrigeerd om de balkjes haaks te krijgen.

De platen worden weer in de juiste volgorde opgestapeld. De stapel blijft dan mooi stabiel liggen. Voor deze klus is het jijnblok uitermate geschikt. Sterker nog, voor dit doel is hij in de molen aanwezig.

Hier liggen de platen weer netjes opgestapeld met de onderste plaat bovenop.

Klaar voor een tweede ronde met weer dezelfde zaagzetting.

En dit is het resultaat. Van de hele stam blijven ongeveer 20 balkjes bruikbaar. 100 meter luciferhout van 10x10 cm. Simpel rekensommetje, 1 kuub nuttig hout.

En als het hout een jaartje in de droogloods heeft gelegen is het droog genoeg om er wat mee te doen. Een keuken bouwen bijvoorbeeld. De hier getoonde keuken heb ik gebouwd voor een molenaarshuisje in Groningen. De kasten zijn opgebouwd uit sloophout. Engels grenen wagonhout, opnieuw samengesteld tot meubelpanelen. Het gehele front, lijstwerk en paneeldeuren zijn vervaardigd uit het Heemsteedse populierenhout.

Geplaatst en geschilderd is dit het eindresultaat.

Van boomstam tot kast.

De basis bestaat uit 6 dozen van MDF plaat afgetimmerd en gedecoreerd met Italiaans populieren. De zichtbare ruggen zijn samengesteld uit grenen kraaldeeltjes van de bouwmarkt. De planken liggen op ouderwetse keeplatten. Het hang en sluitwerk is uitgevoerd in brons-antiek. De ladefronten zijn ook afkomstig van een op de molen gezaagde iep. Zo ook de zware huiskamertafel hier onder, evenals het blad van een werktafel met kastje. Beide gebouwd met dezelfde details.

Detail van de kroonlijst en cannelure.

De huiskamertafel met links de werktafel met schuif en ladekastje.

Wat ooit begon als boomstam....

Deze pagina is aangepast en van nieuwe foto's voorzien op 5  en 6 feb 2011. 

xxxx