◄ index ◄ de overring de kotbalken en de sleutelbalk - blad 5 BLAD 6 blad 7 - het oprechten van de kast ►
De kast of het kot.
De werktekening van de kast.
De werktekeningen van de kast zijn op schaal uitvergroot vanaf de tekeningen uit het molenboek. De stijlen zijn ca 52 cm lang.
De onderdelen voor de kast.
De in het boek opgegeven duimmaten zijn omgerekend en verwerkt tot een gevarieerd pakket eiken balkjes. Hierboven ligt het hout voor de koningsbalk, de kotbalken en alle regels van de vier velden.
De bouwmal met de hoekstijlen.
Voor de bouw van de kast is een werkmal in elkaar gezet. De stijlen zijn al taps gemaakt en zijn ook iets uit de haak vanwege de schuine stand. Hierboven staan ze op de ruwe lengtes tegen de mal geplaatst. De onderzijde van de basisplank ligt gelijk met de bovenkant van de kotbalken. De bovenzijde van de mal is gelijk aan de onderzijde van de daklijsten. Vanuit deze positie is het dus vrij eenvoudig om de juiste lengtes af te tekenen. De overlengte wordt benut voor het vervaardigen van de verbindingspennen.
Het zagen van de pen aan de voet van de stijl.
De voet van de hoekstijl is, met penlengte, iets uit de haak afgezaagd. Tussen mijn vingers is de pen zojuist ingezaagd. De pen zelf wordt hier vierkant gezaagd. De pen staat weer haaks op het platte vlak. Nadat de bouwmal is voorzien van vier voetblokjes waar de pennen van de stijlen in opgesloten zijn, kunnen de regels worden afgetekend. Alle regels krijgen een pen die 1/3 van de dikte zijn.
Het hakken van de pen-en-gatverbinding met loef.
De regels zijn allemaal in de hoekstijlen ingelaten met een penverbinding met loef. Bij een loef verdwijnt de regel voor een klein deel volledig in de stijl. De pennen worden later aangeboord en in de eindmontage met houten nagels verbonden. Op de tekening zijn de nagels aangegeven.
Het eerste veld.
Tien verbindingen later ligt er een veld stijf inelkaar. De volgende stijl ligt klaar voor de beitel. Als alle regels zijn geplaatst zijn dat dus 40 pen en gat verbindingen. Maar daarmee zijn we er nog lang niet. Op de tekening zijn ook de korbelen onder de raamzolder ingetekend. Als die er ook alle 8 in zitten zijn we 16 pennen verder.
Een korbeelverbinding in de regel en de stijl.
Twee lange pennen en twee borstverbindingen aan een korbeel, en dat dus 8 keer. Hierboven de drie fases in opbouw. De pennen van de korbelen worden eveneens met houten nagels opgesloten. Deze korbelen werden vroeger ook veelal vervaardigd uit zgn. krommers. Dit zijn kromgegroeide tak- of stamdelen die door hun natuurlijke vorm een stevige basis vormen voor deze bijzondere onderdelen.
Links: De rechter voorstijl van paltrokmolen de Otter met korbelen gemaakt uit krommers. Rechts nog één op de raamzolder eveneens op de rechter voorstijl.
Hele grote krommers die vroeger in de scheepsbouw veelvuldig werden gebruikt, liet men in de eikenbossen al ontstaan door de eikenbomen vanaf de jonge aanplant met touwen krom te buigen. Tijdens de verdere groei bleef de boomstam krom doorgroeien waardoor de vereiste vorm werd verkregen. Uiteraard moest men wel rekening houden met een voorraad die pas na 50 of veel meer jaren nodig was.
Het aftekenen van een weegband in de linker zijweeg van de kast.
Nadat de vele veldkruizen en steekbanden op lengte zijn gemaakt zijn ze voorzien van de nodige verbindingen. Meestal een zwaluwstaartverbinding. De veldkruizen en steekbanden zijn daarna op de regels van het zijkot afgetekend.
Op de foto oogt het werk een beetje rommelig met al dat plakband, maar het bleek een uitstekende oplossing om de verbindingen zuiver op maat te kunnen uitwerken. Een potloodlijn bleek al snel niet nauwkeurig genoeg te werken. Het schilderstape werd daarvoor strak tegen de losgeplaatste delen op de regels vastgeplakt, waarna de vlijmscherpe beitels steun vonden tegen het tape.
Het uitwerken van een halfhoutverbinding. Inzagen en uitsteken.
Hier worden de zwaluwstaartverbindingen uitgehakt en gestoken. Zowel in de stijlen als in de regels.
Een kijkje op de vingers van Penterbak.
Ik ben hier bezig met het zagen van de middenverbinding in één van de dikke weegbanden. Om me heen liggen de vele onderdelen van het kot te wachten op plaatsing. Wat ik regelmatig in de bouwmal opbouw en weer weghaal, werd bij de molenmakerijen gewoon op de grond uitgevoerd. Ook zij moesten regelmatig passen en meten, met dien verstande dat ze daarbij wel met stukken hout van enkele honderden kilo's liepen te zeulen.
Diep respect voor die vaklui.
Het tussenresultaat van het linkerzijvlak.
9 van de 10 delen zijn geplaatst. Het 10e deel is een stijltje dat in de kopse kant van de koningsbalk is ingelaten en bovenop de regel daaronder staat afgesteund. Die komt dus pas na plaatsing van de koningsbalk. Tevens zijn de daklijsten op de stijlen geplaatst.
Een detail van de foto hierboven.
In één regel zitten dus al 8 verbindingen. Het rechter veld is ook bijna gereed. Als daarna de houtverbindingen in het voor- en achterveld zijn aangebracht kan de bouwmal definitief aan de kant worden gezet. Dat wil niet zeggen dat de kast nu zo maar ineens klaar is en op de kotbalken geplaatst gaat worden. Lekker makkelijk gaat dat wel in een schaal van 1 : 20, maar ik had iets anders in gedachten. Nog voor het begin van de bouw van dit model vroegen we ons af hoe ze vroeger een paltrokmolen inelkaar hesen. Daarom werd voorgesteld om dit eens na te bootsen met het model. Daarvoor dienen er ook nog wat hijsgereedschappen te worden gemaakt waaronder een kaapstander en een rechtmast of -masten. Ook zullen er touwen en blokken aan te pas moeten komen. Binnenkort zal een kaapstander worden gemaakt en deze vorderingen komen uiteraard ook hier terecht.
Wil je meer weten over deze hijswerktuigen? Dan heb ik hier alvast een blad met de nodige uitleg, onder de naam:
◄ index ▲top blad 6 door naar blad 7 - het oprechten van de kast ►
Bijgewerkt: 11-12-2016 /amsterdamblad06.html